Podstawowym obiektem zainteresowania konchisty jest – muszla, co nie zmienia jednak faktu, że wiarygodne jej sklasyfikowanie wymaga wnikliwego zidentyfikowania przynależności gatunkowej jej twórcy – mięczaka.
U zarania akademickiej konchologii, zwłaszcza w XIX wieku, opierano całą procedurę identyfikacyjną na cechach muszli. Tę bez wątpienia najłatwiejszą, ale także użyteczną metodę nazwano – konchologiczną (lub konchyliologiczną), od łacińskiego słowa – „concha”, czyli muszla.
ZALETY METODY KONCHOLOGICZNEJ:
- łatwość dostrzegania różnic w budowie zewnętrznej muszli;
- wygoda w gromadzeniu materiału badawczego (kolekcja);
- łatwość tworzenia kolekcji porównawczej;
- stosunkowo proste utrzymanie i prowadzenie zbioru;
- możliwość wnioskowania retrospekcyjnego dzięki zachowaniu się muszli w środowisku naturalnym przez wiele lat;
- wygoda w katalogowaniu i dokumentowaniu okazów (ryciny, zdjęcia).
Metoda konchologiczna zdaje się być nadto cenna dla paleokonchologów, gdyż na podstawie muszli znalezionych w osadach geologicznych można badać formy mięczaków kopalnych (fosylnych), pochodzących z odległych okresów w dziejach Ziemi, a także formy mięczaków subfosylnych, których rodowód sięga okresów polodowcowych (również dawnych epok historycznych).
Niestety, wspomniana metoda, mimo niewątpliwych zasług dla współczesnej malakologii, ma także swoje „słabe strony”, co by nie mówić, zawdzięczane doskonałości Natury?
WADA METODY KONCHOLOGICZNEJ:
niektóre gatunki mięczaków cechuje nadzwyczajne podobieństwo w budowie zewnętrznej muszli oraz prawie idealnie „skopiowana” kolorystyka, co uniemożliwia rzetelną klasyfikację;
W sytuacji, gdy oznaczenie mięczaków na podstawie wyglądu zewnętrznego muszli okazuje się niemożliwe, wykorzystuje się inne cechy. Są to:
CECHY ANATOMICZNE:
- budowa układu rozrodczego (przeprowadzana w pierwszej kolejności);
- wygląd i rozmieszczenie narządów wewnętrznych (serce z naczyniami, jama płucna lub skrzela, nerka, moczowód, gruczoł wątrobowy, jelito);
- położenie przyczepów mięśni wciągaczy lub zwieraczy;
- budowa tarki (raduli) i obecność na niej rogowych płytek, ząbków lub kolców;
- obecność i budowa szczęki;
- stopień komplikacji budowy oka.
CECHY ZOOGEOGRAFICZNE:
przynależność do określonej krainy zoogeograficznej fauny szelfowej współczesnego Wszechoceanu.
CECHY BIONOMICZNE I EKOLOGICZNE:
charakterystyka życiowa (sposób życia) danego gatunku mięczaka z uwzględnieniem miedzy innymi: sposobu przemieszczania się, żerowania oraz rodzaju pokarmu, rozmnażania i cyklu życiowego, oddychania, a nadto ? trybu życia, z rozróżnieniem gatunków: pelagicznych, osiadłych, endemicznych, reliktowych, introdukowanych. Wreszcie ?obyczajów? typowych dla danego gatunku, a nawet sposobu wykorzystania przez człowieka.
Warto pamiętać, że normą dla współczesnych systematyków jest zastosowanie skomplikowanych i kosztownych badań biochemicznych, a zwłaszcza genetycznych. Działania te przyczyniają się do poważnej rewizji w klasyfikacji większości rodzin mięczaków.
Wymiernym efektem działań malakologów – rewidentów jest opisywanie nowych gatunków mięczaków, które do tej pory uznawane były za jedynie odmienne formy, tudzież podgatunki.
**********
Aby prowadzić badania porównawcze, dzielić się ich wynikami i wreszcie, aby stać się odkrywcą nowego gatunku mięczaka, trzeba każdemu nadać odrębną ? nazwę.
Od czasów genialnego Szweda ?- Karola Linneusza każdy organizm otrzymuje dwuczłonową (system binalny), łacińską nazwę naukową (systematyczną), która staje się jego swoistą „wizytówką”, np.: efektownego, karaibskiego „skrzydelnika wielkiego” rozeznajemy jako – Strombus gigas.
Warto jednak pamiętać, że wspomniana nazwa dwuczłonowa jest „efektem końcowym” tworzenia nazwy określonego gatunku, wplatając się w ustalony układ jednostek systematycznych.
W przypadku wybranego ślimaka – Strombus gigas, wygląda to następująco:
| – TYP: |
Mollusca (mięczaki) |
| – GROMADA: |
Gastropoda (ślimaki) |
| – PODGROMADA: | Prosobranchia (przodoskrzelne) |
| – RZĄD: |
Mesogastroda |
| – NADRODZINA: | Strombacea (skrzydelnikowate) |
| – RODZINA: |
Strombidae (skrzydelniki) |
| – RODZAJ: |
Strombus (skrzydelnik) |
| – GATUNEK: |
Strombus gigas |
Rzeczą oczywistą jest, że tak rozbudowane nazewnictwo jest domeną „zawodowych” malakologów. Zagłębiając się w literaturę fachową, przeglądając atlasy, tworząc kolekcję, a nawet pisząc opracowania konchologiczne napotykamy – podstawowy zapis systematyczny:
Strombus gigas Linnaeus, 1758
Strombus – to pisana zawsze wielką literą nazwa – rodzaju
gigas – to zaczynający się małą literą określnik (epitet) – gatunku
Linnaeus – nazwisko autora, który pierwszy opisał gatunek dla nauki
1758 – rok opisania gatunku
* Wielu systematyków, jako zasadę traktuje pisownię nazwy rodzajowej i gatunkowej – czcionką pochyłą, w tym przypadku – Strombus gigas, jednak dotyczy to obligatoryjnie jedynie opracowań naukowych;
* Stosunkowo pobłażliwie traktuje się w opisach „popularnonaukowych” pomijanie roku sklasyfikowania gatunku
W ten sposób powstała pełna nazwa – mięczaka (ślimaka), choć każdy konchista utożsamia ją pobieżnie z nazwąv- muszli, co wydaje się być usprawiedliwione.
Podawanie przy nazwie gatunkowej autora i roku sklasyfikowania jest istotne ze względu na istnienie nazw synonimicznych tego gatunku nadanych przez innych przyrodników.
Na przykład wymieniony powyżej – Strombus gigas, został oznaczony przez McGinty-go jako – Strombus verrilli.
Kolekcjonerzy wymieniając nazwę muszli, posługują się niejednokrotnie uściślającym określeniem trójczłonowym, uwzględniając istnienie mniejszych jednostek systematycznych – podgatunków. Na przykład:
Lambis chiragra arthritica Röding, 1798
Określnik podgatunku – arthritica, opisuje ślimaka występującego we wschodniej części Oceanu Indyjskiego i sklasyfikowanego w 1798 roku przez Rödinga, aby jednoznacznie odróżnić go od pospolitego pobratymca z obszaru Indopacyfiku, innego ślimaka – Lambis chiragra Linnaeus, 1758.
Istotnym wydaje się przywiązywanie uwagi do wszelkich niuansów opisowego klasyfikowania okazów. Warto to prześledzić na poniższym przykładzie, prezentującym dwa pozornie podobne zapisy:
Conus litteratus Linnaeus, 1758
Conus leopardus (Röding, 1798)
Oczywiście, że zapisy dotyczą dwóch odmiennych gatunków indopacyficznych – stożków, jednak z punktu widzenia porządku systematycznego ważną (odróżniającą) rolę informacyjną spełnia symbol – nawiasu, obejmujących nazwisko autora oraz rok opisania zwierzęcia.
Taka dodatkowa kombinacja świadczy o tym, że w przypadku – Conus leopardus, doszło historycznie do przeniesienia tego – gatunku do innego – rodzaju.
W przypadku – Conus litteratus, nazwisko autora oraz rok opisania nie są objęte symbolem nawiasu, oznacza to, że nazwa gatunkowa została wprowadzona do malakologii w tak zapisanej kombinacji i jak dotąd pozostaje stała.
Obowiązującym w nomenklaturze konchologicznej pozostaje ciągle i nieustająco – język łaciński. Spotyka się oczywiście nazwy muszli w innych językach (najczęściej angielskim), także w języku polskim-choć powstające przy tym neologizmy słowne zdecydowanie skłaniają do wierności łacinie.
Poszukując rodowodów łacińskich nazw mięczaków trzeba bez wątpienia docenić pomysłowość i zmysł obserwacyjny ich autorów-choć, z drugiej strony, nie powinno to dziwić. Wszak, nadanie większości z około 125 000 gatunków mięczaków nazw osobniczych, musi mobilizować do słowotwórczego wysiłku.
**********
W poszukiwaniu innych faktów ze świata MUSZLI – zapraszam do kolejnych odsłon działu: ARKANA KONCHOLOGII !
Szczególnie polecam rozdział: „MUSZLA = CONCHA … CZYLI ŁACINA W KONCHOLOGII”.