MIĘCZAKI – ŚWIAT RÓŻNORODNOŚCI.

Mięczaki – zaliczane w systematyce do bezkręgowców, stanowią olbrzymią grupę zwierząt, bo liczącą około 130 000 gatunków (co oczywiste, ze względu na ciągle odkrywane gatunki ich liczba jest nieścisła). Pod względem liczebności zajmują drugie miejsce po stawonogach.
Zamieszkują praktycznie wszystkie środowiska: powierzchnię morza i głębiny oceaniczne, piasek przybrzeżnych plaż i skały w strefie przyboju, jeziora i rzeki, zimne i gorące źródła, lasy wszystkich stref klimatycznych, słone bagna, a nawet tereny pustynne.
Jedne prowadzą osiadły tryb życia, inne przemieszczają się czynnie lub biernie dryfują z prądem wody. Jedne odfiltrowują z wody drobne cząstki pokarmowe, inne sa padlinożercami, a niektóre przemyślnymi drapieżnikami posługującymi się jadowymi harpunami.
Najmniejsze mięczaki nie przekraczają jednego milimetra, a największe z nich stają do walki z olbrzymimi kaszalotami. Prawdziwy świat różnorodności i skrajności…

Typ: Mollusca (mięczaki) dzielony jest na dwa podtypy: ACULIFERA – (igłoskóre, inaczej: bezmuszlowce) – reprezentowany przez wyłącznie morskie gatunki zwierząt ujętych w dwóch gromadach: Polyplacophora (chitony) i Aplacophora (bezpłytkowce) – pośród których wyróżnia się jeszcze dwie podgromady: Caudofoveata (tarczkonogi) i Solenogastres (bruzdonogi) ; oraz CONCHIFERA (muszlowce) obejmujące gromady: Monoplacophora (jednotarczowce), Scaphoda (łódkonogi), Gastropoda (ślimaki), Bivalvia (małże), Cephalopoda (głowonogi).

SYSTEMATYKA

Systematyka mięczaków.
Współcześnie znane jest około 130 000 gatunków mięczaków, a do liczby tej należy dodać jeszcze około 50 000 opisanych form kopalnych.Prawdziwe bogactwo będące wyzwaniem dla systematyków.

DIAGRAM

Procentowy udział poszczególnych gromad w typie Mollusca.
(wg A. Herczek, J. Gorczyca, 2000)

Ciało mięczaków jest miękkie i niesegmentowane, wykazując cechy symetrii dwubocznej (poza ślimakami). Składa się z głowy, tułowia i nogi. Narządy wewnętrzne okrywa worek trzewiowy, tworzący grzbietową część ciała. Zewnętrzna jego ściana zwana jest płaszczem (palium). To właśnie komórki płaszcza są odpowiedzialne za wytworzenie muszli o odpowiednim kształcie i charakterystycznym ubarwieniu (wyjątek – głowonogi). Przestrzeń pomiędzy luźnym fałdem płaszcza a resztą ciała nazywa się jamą płaszczową. Ma ona bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym.
W jamie płaszczowej znajdują się skrzela, niektóre narządy zmysłów oraz ujścia układów – pokarmowego, wydalniczego i płciowego.
Narządem występującym tylko u mięczaków (poza małżami) jest tarka (radula). Znajduje się ona na języku i służy do pobierania i rozdrabniania pokarmu. Zbudowana jest pierwotnie z licznych chitynowych ząbków. W miarę zużycia ząbków osadzonych z przodu, nowe wytwarzane z tyłu, przejmują ich funkcję.

RADULA

Tarka (radula) kalifornijskiego ślimaka Margarites pupilus Gould, 1849 (Trochidae).
(zdj. www.pirx.com/radula/)

Narządem służącym do poruszania się, a także nadzwyczaj silnego przytwierdzania do podłoża (Patellidae) jest silnie umięśniona noga umiejscowiona na brzusznej stronie ciała. Niekiedy może być mocno przekształcona, zwłaszcza u gatunków pływających, przypominając wtedy pionową płetwę lub parę falujących płatów.
Na tylnym końcu nogi najczęściej (choć nie jest to regułą) znajduje się wieczko (operculum) dopasowane do otworu muszli. Pełni ono funkcję „zatyczki”, którą mięczak zamyka muszlę, chroniąc się w jej wnętrzu przed zakusami drapieżników.

OPERCULUM

Umięśniona noga ślimaka – Charonia tritonis Linnaeus, 1758 – to jego wielki atut podczas polowań na rozgwiazdy i strzykwy. Widoczne także wydatne wieczko.
(zdj. www.natuurlijkmooi.net)

W układzie krwionośnym serce złożone z komory i dwu przedsionków (wyjątek ślimaki), tłoczy krew do zatok rozpychających się miedzy tkankami organizmu – tzw. układ krwionośny otwarty.
Główne naczynia wychodzące z komory serca, dają liczne odgałęzienia, wiodące krew do wszystkich narządów.
Układ oddechowy złożony jest najczęściej ze skrzeli pierwotnych (ktenidii), które uległy modyfikacjom u różnych przedstawicieli mięczaków. Tlen wiążą i rozprowadzają po organizmie hemocjaniny (białka zawierające dwa atomy miedzi), które powstają (i zwykle pozostają) w komórkach lub wydzielane są do hemolimfy. Barwnikiem oddechowym u niektórych mięczaków jest też hemoglobina.
Układ nerwowy – Aculifera przypomina układ nerwowy płazińców, zaś u – Conchifera jest w różnym stopniu skoncentrowany przy głowie, od której odchodzą cztery główne pnie nerwowe w kierunku tylnym.
Funkcję wydalniczą spełniają prymitywne nerki (nefrydia), mające wygląd skupisk rozgałęzionych przewodów, otwierających się z jednej strony do jamy ciała, a z drugiej do jamy płaszczowej.
Układ pokarmowy składa się z kulistawej gardzieli, przełyku, żołądka i długiego jelita. Gardziel mięczaków wyposażona jest w rogową szczękę i wspomnianą już tarkę. Uchodzi do niej jedna lub dwie pary gruczołów ślinowych, do żołądka zaś duży gruczoł trawienny, zwany tradycyjnie wątrobą.
Mięczaki rozmnażają się płciowo. W rozwoju zwykle występuje stadium planktonowej larwy – trochofory rozwijającej się z jaj zapłodnionych w toni wodnej lub bardziej zaawansowany w rozwoju – veliger, wykluwający się bezpośrednio z osłonek jajowych (u głowonogów brak stadium larwalnego). Jaja mogą mieć postać galaretowatej masy, sznurów, kapsuł przytwierdzanych do roślin wodnych lub skał, albo pozostają w macicy do czasu wylęgu młodych. Tylko u ślimaków lądowych i u głowonogów postać młodociana po wyjściu z jaja jest podobna do rodziców.

PHALIUM_GRANULATUM

Niektóre mięczaki „opiekują się” potencjalnym potomstwem.
Budowla, na której siedzi ten morski – Phalium granulatum Gmelin, 1791 – to nie gąbka ani kolonia koralowca, ale wyprodukowany przez samego ślimaka, zawierający jaja – kokon.
(zdj. www.night-and-sea.it)

ACHATINELLA

Achatinella mustelina Mighels, 1845 – zwana przez Hawajczyków – „pupu kahiwi”.
W odróżnieniu od większości innych ślimaków, które wylęgają się z jaj, młode Achatinelle („agaty lasu”) rodzą się żywe. Są przy tym miniaturkami rodziców. Rozmnażają się bardzo powoli, a jednorazowo przychodzi na świat tylko jedno młode. Prezentowany gatunek jest endemitem z obszaru Waianae Mountain na hawajskiej wyspie Oahu.
(zdj. www.hbmp.hawaii.edu)

Naskórek mięczaków wydziela obficie śluz. Stanowi on powłokę chroniącą przed urazami mechanicznymi oraz ułatwia posuwanie się po podłożu. U lądowych ślimaków śluz chroni przed wysychaniem komórki nabłonka okrywającego ciało, a małże używają go jak lepu do chwytania drobin pokarmowych.

ALCADIA

Miniaturowa – Alcadia alta (Sowerby, 1866) z wilgotnych lasów Puerto Rico.
Nieustanna produkcja śluzu zapewnia tej „drobince” sprawne poruszanie się.
(zdj. www.kingsnake.com)

Na brzegach płaszcza Conchifera budowany jest szkielet zewnętrzny z węglanu wapnia i konchioliny, przeważnie w postaci zewnętrznej muszli o bardzo zróżnicowanych kształtach, z zaskakująca fakturą oraz unikatowymi barwami. Muszla (concha) osłaniająca grzbietową stronę zwierzęcia powstaje już w czasie rozwoju larwalnego. Jej zawiązkiem jest muszla embrionalna (protokoncha).
Typowa muszla zbudowana jest pierwotnie z trzech warstw: zewnętrznej warstwy konchiolinowej (periostracum), środkowej warstwy porcelanowej (mesostracum) i wewnętrznej warstwy perłowej (hypostracum). Warstwy – środkowa i wewnętrzna zbudowane są z kryształów węglanu wapnia, opartych na „zrębie” konchiolinowym. Dyfrakcja, interferencja i iryzacja światła, dająca tzw. „perłowy” połysk hypostracum, następują na sześciokątnych płytkach kryształów aragonitu. U wielu współczesnych mięczaków warstwa perłowa zanikła.
Wszystkie gatunki ślimaków i małży, które mają muszlę, mogą też tworzyć perły. Perły mogą powstawać zarówno z warstwy perłowej, jak i porcelanowej.
(WIĘCEJ, NA TEMAT NAJBARDZIEJ INTERESUJĄCEJ KONCHISTÓW – MUSZLI – MOŻNA ODNALEŹĆ W INNYCH ODSŁONACH DZIAŁU: „ARKANA KONCHOLOGII”).

TARCZKONOGI (Caudofoveata)

Najbardziej prymitywne mięczaki morskie o robakowatym kształcie i ciele pokrytym oskórkiem ze sterczącymi igiełkami wapiennymi. Nie wytwarzają muszli.
Swoją nazwę zawdzięczają twardej tarczce umieszczonej w pobliżu otworu gębowego, a powstałej z przekształconej nogi mięczaka. Tylny koniec zwierzęcia zaopatrzony jest w parę skrzeli, które w razie potrzeby mogą być wysuwane z jamy płaszczowej.
Tarczkonogi bytują na dużych głębokościach, zagrzebane w mule dennym w taki sposób, aby jedynie tylny koniec ciała wystawał ponad jego powierzchnię, co ułatwia oddychanie.
Żerują w mule, żywiąc się glonami i pierwotniakami.

TARCZKONOG

Typowy przedstawiciel – tarczkonogów zachodniego i północnego Atlantyku – Chaetoderma canadense Nierstrasz, 1902.
(zdj. www.whoi.edu/science/)

BRUZDONOGI (Solenogastres)

Gromada małych mięczaków, najczęściej od 1,5 mm do 30 cm.
Podobnie jak – tarczkonogi nie wytwarzają właściwej muszli. Dysponują robakowatym, obłym i dwubocznie symetrycznym ciałem, pokrytym oskórkiem z wapiennymi igiełkami.
Nie posiadają grzebykowatych skrzeli, a oddychają całą powierzchnią ciała. U niektórych form rozwinęły się zastępcze narządy oddechowe. Są to powstałe z zatoki płaszczowej – fałdy, listewki lub wyrostki pokryte rzęskami, których ruch doprowadza świeżą wodę i ułatwia pobieranie tlenu.
Zasiedlają wody głębokie (nawet 4000 m), najczęściej zagrzebane w podłożu.
Odżywiają się pierwotniakami, a nieliczne pasożytują na jamochłonach i koralowcach.
Pokarm rozdrabniają przy użyciu tarki zlokalizowanej w gardzieli. Formy pasożytujące na koloniach jamochłonów nie posiadają tarki, a niejako w zastępstwie, przednia część jelita przystosowana jest do wysysania zdobyczy.
Bruzdonogi są obojnakami o parzystym gruczole płciowym.
Swoją nazwę zawdzięczają charakterystycznej bruździe wzdłuż brzusznej strony ciała, w której mieści się szczątkowa noga.

BRUZDONOG

Bruzdonóg z wybrzeży Alaski – Neomenia yamamotoi Baba, 1975.
(zdj.www.jaxshells.org)

CHITONY (Polyplacophora)

CHITON_schemat

Chiton – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela, różowym – tarkę, żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

Wyłącznie morskie mięczaki w liczbie około 1000 gatunków.
Cechuje je grzbietowo-brzusznie spłaszczone ciało, osłonięte muszlą złożoną z ośmiu segmentów, związanych po bokach fałdem oskórkowo-mięśniowym, co pozwala zwierzęciu zwijać się półkoliście. Segmenty (płytki) zachodzą na siebie dachówkowato w ten sposób, że tylna część jednej płytki zachodzi na przedni wyrostek płytki położonej bardziej z tyłu.
Segmenty peryferyjne (pierwszy i ósmy) mają kształt lekko zaokrąglony, zaś wewnętrzne (od drugiej do siódmej) są prostokątne.

CHITON_1

Ischnochiton australis (Sowerby, 1840).
Na przykładzie tego pochodzącego z Tasmanii gatunku można prześledzić charakterystyczną, ośmioelementową muszlę chitonów. Co ciekawe, sama nazwa – „chiton” wywodzi się od greckiego słowa – „Xitov”, przypisanego do męski koszuli lnianej lub wełnianej (tuniki) zakładanej często pod zbroję w starożytnej Grecji.
(zdj.www.buksia.com)

Zwierzęta te nie mają oczu ani czułków głowowych, które zastępują rozmieszczone w warstwie zewnętrznej płytek muszli komórki zmysłowe – estety. Po bokach ciała (wzdłuż krawędzi muszli) znajduje się okrywający skrzela fałd płaszczowy pokryty igłowatymi lub guzkowatymi wyrostkami.

CHITON_2

Największy chiton świata – Cryptochiton stelleri (Middendorff, 1848) – zasiedlający wody od Alaski do Kalifornii i z łatwością dorastający do 30 cm długości. Rekordzista osiągnął aż 43 cm. (zdj. www.buksia.com)

Chitony żyją na niewielkich głębokościach we wszystkich morzach świata. Dysponują silnie umięśnioną, dużą nogą, którą przyczepiają się do skał. Dzięki temu z powodzeniem przeżywają w strefie przyboju, w warunkach nie do przyjęcia dla innych mięczaków.
Są roślinożercami, zdobywając pożywienie pełzając po skałach. Ich „menu” stanowią głównie jednokomórkowe glony, okrzemki, zielenice i wodorosty, niekiedy także – kiełże, które rozcierają dzięki tarce umieszczonej u nasady języka.
Chitony rozmnażają się rozdzielnopłciowo (wyjątek stanowi – Lepiochiton raymondi).

CHITON_3

Jeden z najbarwniejszych chitonów świata – pochodzący z obszaru od Aleutów do San Miguel Island w Kalifornii – Tonicella lineata Wood, 1815 /5 cm/.
Urzekająco barwna nie jest tylko jego muszla.żółta lub zielona może być nawet jego krew (najczęściej bezbarwna u chitonów).
Gatunek ten przekonuje, że chitony mogą być atrakcyjne także z kolekcjonerskiego punktu widzenia.
(zdj. www.buksia.com)

ŁÓDKONOGI (Scaphopoda)

LODKONOG_schemat

Łódkonóg – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela, różowym – tarkę, żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

Zwierzęta należące do tej gromady zawdzięczają swoją nazwę kształtowi nogi, stąd w nomenklaturze zoologicznej występują także pod nazwą – walconogi, lub rzadziej – zębikowate.
Zamieszkują wyłącznie słone akweny we wszystkich morzach świata.
Walconogi posiadają muszle w kształcie zakrzywionej rurki zwężającej się na tylnym końcu, zawsze otwartej po obu stronach. Okazy dorosłe nie wykazują obecności muszli embrionalnej (prodisokoncha), odrzucanej w trakcie życia mięczaka. Powierzchnia skorupki jest najczęściej rowkowana lub żeberkowana, choć zdarzają się gatunki o muszlach gładkich i błyszczących (jakby lakierowanych). Powszechnie są one porównywane do miniaturowych ciosów słonia.
W przedniej części ciała znajduje się mięsista noga (walcowata lub zakończona „zębatą tarczą”), której wysuwanie z muszli umożliwia zagłębianie się i drążenie w piasku. Wokół otworu gębowego umieszczonego na zredukowanej i bezokiej głowie, rozmieszczona jest duża ilość cieniutkich, nitkowatych wyrostków służących do napędzania i chwytania drobnego pokarmu.
Łódkonogi nie posiadają skrzeli, oddychają pobierając tlen z wody poprzez nabłonek wyściełający jamę płaszcza. Brak oczu rekompensuje narząd równowagi – statocysty.
Scaphopoda bytują na większych głębokościach (do 4000 m), zasiedlając piaszczyste lub muliste dna. Zagrzebują się tam w taki sposób, aby tylko cieńsza, tylna część muszli wystawała ponad powierzchnię podłoża. Odżywiają się drobnymi skorupiakami, okrzemkami i otwornicami, które wyłapują między ziarenkami piasku swoimi lepkimi wyrostkami, a następnie miażdżą w gardzieli.
Łódkonogi wytwarzają rozdzielnopłciowe narządy rozrodcze. Komórki jajowe samic są zapładniane w wodzie, na zewnątrz organizmu.

LODKONOGI

Madagaskarski – Dentalium metivieri Scarabino, 1995 – to największy ze współczesnych przedstawicieli rodziny – Dentaliidae (max. 150,4 mm wg RWRSS).

JEDNOTARCZOWCE (Monoplacophora)

JEDNOTARCZOWIEC_schemat

Jednotarczowiec – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela, różowym – tarkę, żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

Niecodzienna historia tej gromady mięczaków nabrała naukowych „rumieńców” 6 maja 1952 roku, kiedy to duński zoolog – dr Henning Lemche (1904-1977) nakazał opuszczenie sieci statku badawczego „Galathea” na głębokość około 4000 metrów. Po kilku godzinach połowu opodal pacyficznych wybrzeży Kostaryki w sieciach wyciągniętych z głębokości 3570 – 3590 metrów odnaleziono kilkanaście mięczaków, łudząco podobnych do współczesnych – czaszołek (Patellidae).
Dopiero szczegółowe badania przyniosły sensację w świecie konchologii, gdyż znalezione okazy miały budowę zbliżoną do wymarłej grupy jednotarczowców – Pilina, rodem z syluru.
Okazało się więc, że przetrwały w niezmienionej formie od około 450 mln lat po dzień dzisiejszy.
Wcześniej uważane za wymarłe i znane jedynie z paleozoicznych skamieniałości (nawet kambryjskich) – zyskały status „żywej skamieniałości”.
Wspomniany, nowy gatunek zyskał nazwę – Neopilina galatheae Lemche, 1957, choć trzeba pamiętać, że pełna publikacja na jego temat stała się udziałem odkrywcy – dr Lemche oraz innego duńskiego zoologa – prof. K.G. Wingstrand’a i trafiła do annałów nauki w 1959 roku.
W tym samym 1959 roku amerykański statek badawczy „Vema” (Lamont Geological Observatory) pozyskał z głębin (5820 m) Rowu Atakamskiego, 4 okazy innego gatunku jednotarczowców – Neopilina ewingi Clarke & Menzis, 1959.
Monoplacophora stały się prawdziwą gratką dla badaczy, jednak przepastne otchłanie abysalu ciągle utrudniają pełną ich klasyfikację. Warto dodać, że pierwsze żywe jednotarczowce (gatunek – Vema hyalina) sfilmowano dopiero w 1977 roku u wybrzeży Catalina Island w Kalifornii i to zaledwie na głębokości 400 metrów.

W chwili obecnej (na podstawie: „UNESCO -IOC Register of Marine Organism) w rodzinie – Neopilinidae wyróżnia się 5 rodzajów mięczaków. Są to: Adenopilina, Neopilina, Rokopella, Veleropilina, Vema.

Do najlepiej poznanych i pewnie sklasyfikowanych zalicza się następujące gatunki:

Neopilina bruuni Menzies, 1968 z południowo-wschodniego Pacyfiku;
Neopilina galatheae Lemche, 1957 ze wschodniego Pacyfiku;
Neopilina oligotropha Rokop, 1972 z północnego Pacyfiku;
Neopilina rebainsi Moskalev, Starobogatov & Filatova, 1983 z południowo-zachodniego Atlantyku;
Neopilina veleronis Menzis & Layton, 1963 z północno-wschodniego Pacyfiku.
Neopilina zografi (Dautzenberg & Fischer, 1896) z centralnego Atlantyku;

Mięczaki te są grzbietowo-brzusznie spłaszczone, okryte jednoczęściową muszlą z bardzo charakterystycznymi 5-6 parami odcisków mięśniowych, widocznych od strony brzusznej.
Reprezentują pradawną grupę mięczaków, która wykazuje pewne cechy zbliżone do ślimaków (skręcenie muszli embrionalnej oraz dobrze rozwinięta tarka), ale także cechy bardzo pierwotne, jak choćby fragmentacja ciała.

JEDNOTARCZOWIEC

Neopilina galatheae Lemche, 1957
Jednotarczowce nie posiadają oczu ani typowych dla ślimaków czułków głowowych.
Żyją zagrzebane na mulistych dnach, w świecie ciemności i wielkich ciśnień.
Większość z nich skrywa jeszcze nie do końca zbadane tajemnice.
(zdj. www.livt.net)

MAŁŻE (Bivalvia)

MALZ_schemat

Małż – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela,
żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

To druga pod względem liczebności gromada mięczaków tworzona przez około 25 000 gatunków zwierząt zamieszkujących wyłącznie środowisko wodne, z czego największą grupę stanowią gatunki morskie.
Ciało małża jest symetryczne i osłonięte dwuczęściową muszlą, wytwarzaną przez dwa fałdy płaszcza (palium). Muszla składa się z trzech warstw. Z zewnątrz leży żółtobrązowa warstwa rogowa (konchiolinowa), pod nią biała, wapienna warstwa porcelanowa, a od wnętrza iryzująca warstwa masy perłowej.

CALYPTOGENA

Calyptogena magnifica Boss & Turner, 1980. (dł. 22,16 cm)
To już legendarny gatunek małży zasiedlających obszary morskiego dna w sąsiedztwie kominów hydrotermalnych.Wysoka temperatura, zabójcze ciśnienie oraz przesycenie wody związkami siarki – nie są mu straszne.
Prezentowany okaz został wydobyty w 1994 roku przez jednostkę „DSV Alvin” z głębokości 2510 metrów na Wschodnim Pacyfiku.
(zdj. http://pw1.netcom.com/~ejpower/)

U większości gatunków obie połówki muszli są od zewnątrz identyczne, różniąc się od wewnątrz zębami zawiasu (zamku) umieszczonego pod wierzchołkiem skorupki i zabezpieczającego prawidłowe położenie obu jej części. Układ ząbków zawiasu (cardo) umożliwia wyodrębnienie dwóch grup małży: Taxodontata – formy bardziej prymitywne, u których na całej długości górnej krawędzi występuje szereg równych i niewielkich ząbków, a także: Heterodonta – o zawiasach bardziej zróżnicowanych o mniejszej liczbie zębów i zwartym ich układzie. Połówki muszli połączone są konchiolinowym więzadłem (ligamentum). Więzadło dzięki swej sprężystości powoduje stałe rozchylanie połówek muszli, które zamykane są na skutek działania dwóch mięśni zwieraczy – przedniego i tylnego (u gatunków osiadłych zwieracz tylny zwykle zanika). Ligamentum i mięśnie zwieracze muszli działają więc antagonistycznie.

PERLOPLAW

Perłopławy – najsłynniejsze małże świata.

Małże to swoiste „urządzenia” filtracyjne, pozbawione głowy i tarki pobierają pokarm zawarty w otaczającej je wodzie. Kiedy woda przepływa przez skrzela (dzięki ruchowi rzęsek ich nabłonka), zwierzę czerpie tlen, a jednocześnie odcedza drobiny organiczne (nawet do 1 mikrometra). Ilość filtrowanej w ten sposób wody może być zaskakująco duża, np. niektóre ostrygi w ciągu godziny przepuszczają jej przez skrzela do 30 litrów.

TEREDO_NAVALIS

Teredo navalis Linnaeus, 1758.
Karol Linneusz nazwał tego małża „calamitas navium” – plagą okrętów.
Mięczak dorastający do 25 cm długości niszczy wszelkie drewniane konstrukcje morskie, nie wyłączając, historycznie – kadłubów galeonów, których setki „posłał” na dno. W 1731 roku doprowadził do zalania wielkich obszarów w Holandii poprzez naruszenie konstrukcji tam. Ma też na swoim koncie spektakularne zatopienia magazynów w San Francisco w 1920 roku.
(zdj. www.cryptosula.nl)

Niektóre małże dysponują zmysłem wzroku. Przegrzebki (Pectinidae) posiadają kilkadziesiąt, wysoko rozwiniętych, zaopatrzonych w źrenicę i tęczówkę oczu, umieszczonych wzdłuż krawędzi płaszcza. Sercówki (Cardiidae) mają zaś oczy na obrzeżu syfonu.

SYFONY

Brzegi płaszcza małży mogą się zrastać, tworząc syfony: wlotowy (wpustowy) i wylotowy (wypustowy, wyrzutowy). Długość syfonów związana jest z głębokością, na którą małże mogą zagrzebywać się w warstwy osadu dennego. Niekiedy są one bardzo długie i zrośnięte w jedną długą rurkę syfonalną, np.: małgiew piaskołaz (Mya) lub u słodkowodnej gałeczki (Sphaerium). Inne posiadają syfony krótkie, np.: skójki (Unio) i szczeżuje, które zagłębiają w piasku tylko przód ciała, lub omułki (Mytilus) i racicznice (Dreissena) „siedzące” zawsze na skałach i palach, ponad dnem. Na rysunku: A. – skójka, B. – małgiew, C. – omułek. Strzałki czerwone oznaczają ruch wody z syfonów wyrzutowych, strzałki niebieskie – ruch wody do syfonów wlotowych. Kolorem różowym zaznaczyłem nici bisiorowe, dzięki którym niektóre małże przyczepiają się do podłoża.

Małże poruszają się najczęściej pełzając po dnie za pomocą nogi, którą wciskają w piasek, a następnie energicznie kurczą. Nieco bardziej sprawne są sercówki (Cardiidae) poruszające się skokami. Najbardziej ruchliwe są przegrzebki (Pectinidae), których okrągłe i żebrowane muszle różnią się wyraźnie od siebie. Górna jest zupełnie płaska, a dolna – wypukła. Kształt taki polepsza stateczność w wodzie, kiedy mięczak szybko otwierając i zaciskając skorupki wykorzystuje siłę odrzutu strumienia wody.

PECTEN

Pecten jacobaeus Linnaeus, 1758.wytrawny pływak i małż, który widzi.
(zdj. www.mediterraneeonline.eu)

Z przemieszczaniem się nie mają „problemu” rodziny małży osiadłych, choćby bałtycki omułek (Mytilus), przytwierdzający się do podłoża za pomocą bisioru, albo potężne indopacyficzne przydacznie (Tridacnidae), dosłownie „wrastające” w rafę koralową. Zupełnie unikatowy tryb życia prowadzą skałotocze (Litophaga), drążące głębokie korytarze w wapiennych skałach, które rozpuszczają kwasem wydzielanym przez specjalne gruczoły.

LITOPHAGA

Litophaga litophaga Linnaeus, 1758.
Ten europejski gatunek skałotocza o delikatnej, brązowej muszli, powoduje, że przybrzeżne skały sa niekiedy podziurawione jak sito.
(zdj. www.ronjenjehrvatska.com)

Płeć małży nie jest zdeterminowana nawet w obrębie jednego gatunku – niektóre osobniki mogą być rozdzielnopłciowe, a inne obojnakie. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Z jaj, bardzo małych i bardzo licznych (setki tysięcy), rozwijają się urzęsione larwy planktoniczne.
Rozmaite gatunki małży poławiane są w celach konsumpcyjnych. Szacuje się, że stanowią one 65% wszystkich mięczaków pozyskiwanych z mórz i oceanów. Pospolity europejski omułek – Mytilus edulis stał się pożywieniem człowieka ponad 5000 lat temu. W starożytności ceniono go wyjątkowo, a sam Pliniusz nazywał tę ostrygę: „mensarum palma et gloria” – ozdobą i chwałą stołu.

MYTILUS

„Mensarum palma et gloria”.w naturze.

Niektóre gatunki swoją popularność w tym względzie mało nie przypłaciły całkowitym wyginięciem w naturalnym środowisku i podlegają obecnie ochronie, np.: cała rodzina przydaczni – Tridacnidae.

TRIDACNA

Największy mięczak świata, Przydacznia wielka – Tridacna gigas Linnaeus, 1758 – żyjąca w płytkich, prześwietlonych wodach odżywia się glonami, których komórki są przez nią dosłownie hodowane w specjalnych organach – końcowych odcinkach uchyłków przewodu pokarmowego, na brzegach płaszcza. Szkliste, soczewkowate twory („organy hialinowe”) skupiają na nich światło, a falisty brzeg muszli zwiększa powierzchnię płaszcza wystawioną na działanie słońca.

Systematyka małży jest dość skomplikowana – pierwotnie oparta była o budowę muszli, głównie o budowę łączącego ich dwie połówki zamka, o budowę mięśni zwieraczy muszli, potem długo o budowę skrzeli. W ostatnim przypadku wyróżnia się 4 podgromady: pierwoskrzelne (Prosobranchia), nitkoskrzelne (Filibranchia), blaszkoskrzelne (Eulamellibranchiata) oraz zrosłoskrzelne (Septibranchia).

SKRZELA

Budowa skrzeli małży.
Wyróżniłem skrzela typów: A – protobranchialnego (najpierwotniejsze, z każdej strony jamy płaszczowej występuje po jednym pierzastym ktenidium); B – filibranchialnego (nitkowate, kolankowato zagięte, zwisające swobodnie w jamie płaszczowej); C – eulamellibranchialnego (nitki skrzelowe połączone są ze sobą w pełni mostkami łącznotkankowymi, tak, że każda połówka tworzy dwuwarstwową, sitowatą blaszkę skrzelową. Ten typ występuje u większości współczesnych małży); D – septibranchialnego (blaszki skrzelowe uległy silnemu zwężeniu tworząc w jamie płaszczowej umięśnioną poziomą przegrodę, która dzieli jamę płaszczową na dwie części, z których górna (oddechowa) ma silnie unaczynione ściany).

ŚLIMAKI (Gastropoda)

SLIMAK_schemat

Ślimak – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela,
różowym – tarkę, żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

Ślimaki to najliczniejsza gromada pośród Mollusca obejmująca co najmniej 105 000 gatunków zwierząt. Jako najbardziej pierwotne, najbardziej odpowiadają podstawowej charakterystyce mięczaków. W większości posiadają głowę, nogę i worek trzewiowy, okryty płaszczem i muszlą.
Ich cechą szczególną jest zaburzenie symetrii dwubocznej, wywołanie obróceniem worka trzewiowego wokół osi pionowej oraz jego spiralnym skręceniem (tzw. torsja).
Prawie wszystkie ślimaki powtarzają ten proces (tzw. torsja fizjologiczna) w momencie przejścia planktonowej larwy do bentosowego trybu życia. Na skutek torsji jama płaszczowa z parzystymi skrzelami, parzystymi otworami wydalniczymi i odbytem, pierwotnie umieszczona z tyłu, znalazła się na przodzie i nieco z boku. Przewód pokarmowy i pnie nerwowe zostały skręcone ósemkowato. Dalszą konsekwencją jest zanik prawej części zespołu narządów jamy płaszczowej, czyli prawego skrzela i prawego przedsionka serca oraz prawej nerki. Do dziś nie wyjaśniono, jaki jest sens biologiczny tego zjawiska.

TORSJA

Torsja u Gastropoda (schemat).
A.- forma przedtorsyjna, B. – obrót worka trzewiowego wraz z muszlą o 90 stopni,
C. – forma postorsyjna. Kolorem czerwonym zaznaczyłem – skrzela, niebieskim – jamę płaszczową, zielonym – zwoje i spoidła nerwowe.
(wg B. Pokryszko, 2009)

Systematyka ślimaków nazywanych tez brzuchonogami jest ciągle kontrowersyjna. Najczęściej w obrębie gromady – Gastropoda (ślimaki) wyróżnia się następujące podgromady: Prosobranchia (przodoskrzelne), Pulmonata (płucodyszne), Opisthobranchia (tyłoskrzelne).

PROSOBRANCHIA (ślimaki przodoskrzelne) – to najpierwotniejsza grupa ślimaków. Należą tutaj gatunki z całkowitą torsją (występuje skrzyżowane pni nerwowych, a jama płaszczowa znajduje się z przodu muszli, tuż za głową). Otwór ich muszli zamykany jest wieczkiem (operculum). Podgromadę tworzą rozdzielnopłciowe gatunki głównie morskie, nieliczne słodkowodne i pojedyncze gatunki lądowe.

PROSOBRANCHIA

Porównanie budowy ślimaków: A. – przodoskrzelnych (Prosobranchia) oraz: B. – tyłoskrzelnych (Opisthobranchia). Kolorem czerwonym zaznaczyłem – skrzela, niebieskim – jamę płaszczową, różowym – układ pokarmowy.
(wg K. Jury, 1996)

Stosunkowo najbardziej prymitywne anatomicznie są litoralne Patellidae (czaszołki), które jako jedyne spośród dzisiejszych ślimaków nie mają soczewki w oczach. Pierwotne pleurotomarie (rząd – Pleurotomariidae) mają w ostatnim skręcie muszli wycięcie umożliwiające, przy pomocy syfonu, usuwanie z jamy płaszczowej wody wraz z odchodami. Ich oczy, mimo że są jedynie otwartymi na zewnątrz pęcherzykami, to mają już soczewkę. Ślimaki te posiadają parzyste skrzela i inne organy wewnętrzne, zachowały też chitynowe wieczko.
Większość gatunków dzisiejszych Prosobranchia utraciła prawe skrzele, ale u nielicznych gatunków niektóre narządy wewnętrzne zachowały parzystość. Większość z nich zachowała też perłową, wewnętrzną warstwę muszli.
Ślimaki przodoskrzelne odżywiają się glonami zeskrobywanymi ze skał i roślin morskich, niektóre zadawalają się detrytusem, są też gatunki zdobywające pokarm metodą filtracji – odfiltrowując cząstki pokarmowe w jamie płaszczowej, lub wypuszczając do wody lepkie pasma śluzu, zjadane następnie z przyklejonym pokarmem. Na przykład pelagiczna Janthina ze śluzu nogi wytwarza wypełnioną pęcherzykami powietrza tratwę, w której czyha na przepływające rurkopławy.

JANTHINA

Ianthina ianthina Linnaeus, 1758.
Pienista tratwa będzie pełnić swoją rolę do momentu, w którym Ianthina wyczuje obecność potencjalnej ofiary, na przykład rurkopława. Opuści ją wtedy, aby zaatakować i pożywić się, a potem zbuduje kolejną tratwę i poczeka na szczęśliwe zrządzenie losu, które zawiedzie ją w pobliże kolejnej ofiary.
(zdj. www.bogleech.com)

W morzach całego świata obserwujemy wiele jest drapieżnych ślimaków przodoskrzelnych, które opanowały najbardziej zmyślne metody uśmiercania ofiar. Niektóre posiadły zdolność wiercenia radulą otworów w muszlach mięczaków, inne dziurawią skorupy ofiar wytrawiając je kwasem.

NATICA

Natica lineata Roding, 1798.
Ślimaki – z rodzaju Natica są wybrednymi smakoszami… Nie interesują się niczym, co nie jest małżem. Kiedy już go odnajdzie wierci otwór w jego muszli. Stosuje metodę chemiczno-mechaniczną, używając na przemian tarki i położonego na dolnej stronie ryjka gruczołu produkującego kwasową wydzielinę nadtrawiającą wapienną skorupkę.
(zdj. wondercreation.blogspot)

Wśród Prosobranchia najwyżej uorganizowane anatomicznie są drapieżne gatunki, których radula uległa redukcji do trzech podłużnych rzędów ząbków. Niektóre z tych ślimaków przystosowały się do rycia w osadzie i polowania na żyjące tam zwierzęta. W jednej z linii rozwojowych (współczesne stożki – Conidae), doszło do przekształcenia bocznych zębów raduli w ząb jadowy, przybierający postać swoistego harpuna.

APARAT_JADOWY

Aparat jadowy stożków (Conidae).
Kolorem czerwonym zaznaczyłem – gardziel i ryjek ślimaka, z którego „wystrzeliwane są” harpuny; niebieskim – „kołczan” z zapasowymi harpunami, zielonym – woreczek jadowy z przewodem doprowadzającym do gardzieli, żółtym – dalszą część układu pokarmowego.
Widoczne też są harpun połączony z kanalikiem (B) oraz zadzior na końcu harpuna (C).
(wg D. Mebs’a, 1992)

PULMONATA (ślimaki płucodyszne) – to grupa najprawdopodobniej polifiletyczna, obejmująca gatunki lądowe i wtórnie słodkowodne, a także nieliczne morskie (słonawo-wodne).
Jama płaszczowa pozbawiona jest skrzeli i silnie unaczyniona po stronie grzbietowej. Wypełniona jest powietrzem i pełni funkcję płuca. Najprymitywniejsze współczesne ślimaki tej grupy mają wieczko tylko w stadium embrionalnym. Większość gatunków lądowych w niekorzystnych warunkach środowiskowych zamyka otwór muszli wapienno-śluzową przegrodą (diafragmą). Brzegi płaszcza niemal całkowicie zamykają wejście do jamy płaszczowej, co stanowi zabezpieczenie przed wysychaniem. Przewietrzanie jamy płaszczowej zachodzi tylko przez rytmiczne otwieranie, lub rzadziej, dzięki ruchom brzusznej ściany jamy płaszczowej.
Pulmonata wydzielają bardzo duże ilości śluzu, który zabezpiecza przed wysychaniem, zapewnia nawilżanie podczas przemieszczania się po podłożu, chroni przed drapieżnikami (przykra woń i smak), a także bakteriami i grzybami. Ślimaki te są hermafrodytyczne i mają specyficzną budowę narządów płciowych, z jedną gonadą produkującą zarówno jaja jak i plemniki, które dopiero później rozdzielane są do osobnych przewodów – jajowodu bądź nasieniowodu.

PULMONATA

Ślimak płucodyszny – topografia narządów wewnętrznych.
Kolorem zielonym zaznaczyłem – centralny system nerwowy; różowym – przewód pokarmowy; niebieskim – jamę płaszczową; czerwonym – układ krwionośny; żółtym – nerkę; pomarańczowym – układ rozrodczy; szarym – gruczoł trzustkowo-wątrobowy („wątrobę”).
(wg A. Wiktora, 1984)

Systematycy wyodrębniają w podgromadzie Pulmonata dwa rzędy: Stylommatophora (trzonkooczne lub trzonkookie) oraz Basommatophora (nasadooczne lub nasadookie).
Mięczaki należące do Stylommatophora to zwierzęta wyłącznie lądowe, posiadające na głowie dwie pary cylindrycznych, wynicowywanych czułków, z których dłuższe zaopatrzone są w narządy węchu, a także umieszczone na szczycie oczy o prostej budowie oraz krótsze, funkcjonujące jako narządy „smaku”.

DRYMAEUS

Drymaeus sallei Pilsbry, 1899.
Ten efektowny „mieszkaniec” wilgotnych lasów Haiti to przedstawiciel rodziny Bulimulidaea, a nadto ślimaków trzonkookich.
(zdj. www.kingsnake.com)

LIMAX

Limax maximus Linnaeus, 1758.
Pomrów wielki, dorastający do 20 cm ślimaczy „brzydal”, a przy tym kanibal, zasiedlający prawie cały obszar Polski to także przedstawiciel rzędu Stylommatophora.
(zdj. www.snailclub.ru)

Rząd Basommatophora skupia gatunki prawie wyłącznie słodkowodne o oczach umieszczonych u podstawy trójkątnych czułków. Tylko nieliczne gatunki (słonawo-wodne) mają operculum. Występują tu niekiedy gatunki lewoskrętne (np.: przedstawiciele rodziny rozdętkowatych, Physidae).

OPISTHOBRANCHIA (ślimaki tyłoskrzelne) – gatunki o najsilniej zmodyfikowanej budowie. Przeważnie hermafrodytyczne i prawie wyłącznie morskie. W tej podgromadzie w rozmaitym stopniu zaznacza się tzw. detorsja, czyli wtórne „odkrzyżowanie” pni nerwowych. Konsekwencją tego jest przywrócenie dwubocznej symetrii ciała, typowej dla pierwotnych mięczaków.
U dorosłych OPISTOBRANCHIA brak wieczka. Zaznacza się też wyraźna redukcja muszli, a u większości gatunków całkowity jej zanik. Fałdy nogi wielu gatunkom służą do pływania w toni wodnej. Są to zwierzęta bentosowe, niektóre gatunki planktonowe lub pasożytnicze. Formą obrony przed drapieżnikami może być wydzielanie przez gruczoły skórne kwasu siarkowego lub innych substancji. Niektóre gatunki ślimaków tyłoskrzelnych wykorzystują w tym celu niestrawione knidocyty parzydełkowców, którymi się odżywiają.

CHROMODORIS

Chromodoris coi (Risbec, 1956).
Typowy przedstawiciel ślimaków tyłoskrzelnych z Filipin.
(zdj. wikipedia)

GŁOWONOGI (Cephalopoda)

GLOWONOG

Głowonóg – budowa schematyczna (przekrój podłużny).
Kolorem niebieskim zaznaczyłem – muszlę, czerwonym – nogę, zielonym – skrzela,
różowym – tarkę, żółtym – narządy rozrodcze.
(wg B. Pokryszko, 1994)

To najbardziej rozwinięta grupa mieczaków. Są zwierzętami wyłącznie morskimi, zwykle aktywnymi drapieżnikami. Do nich należą największe bezkręgowce świata (od 1,5 cm do 30 m). Głowonogi reprezentuje około 600-1000 gatunków, stosunkowo krótko żyjących zwierząt (od 0,5 do 5 lat).
Wykazują symetrię dwuboczną. Zewnętrznie różnią się od innych mieczaków, gdyż ich muszla jest mała i całkowicie obrośnięta płaszczem, lub zanika zupełnie (ośmiornice). Jama płaszczowa ma postać obszernej kieszeni, zajmującej brzuszną stronę ciała. Noga przeobraziła się w ramiona osadzone wokół głowy. Wszystkie głowonogi mają po osiem ramion, a mątwy i kałamarnice jeszcze do tego po dwa ramiona chwytne. Narządami charakterystycznymi dla ośmiornic i dziesięciornic sa przyssawki usytuowane na wewnętrznej powierzchni ramion, uzbrojone niejednokrotnie w chitynowe pierścienie, ząbki i haczyki umożliwiające przytrzymywanie ofiary. Głowonogi poruszają się wyjątkowo sprawnie: ośmiornice (Octopus) chodzą i biegają po dnie na swoich ramionach; mątwy (Sepia) i kałamarnice pływają za pomocą falistych ruchów płetw. Wszystkie potrafią skurczem mięśni płaszcza wystrzykiwać wodę z jamy płaszczowej przez lejek, co zapewniam im swoisty „odrzutowy” napęd. Najsprawniejsze kałamarnice potrafią wyskakiwać z wody i szybować do dwu metrów ponad powierzchnią.
Głowonogi dysponują najlepiej rozwiniętymi oczami pośród mięczaków. Cechuje je skomplikowana budowa oraz fakt, że posiadają wszystkie elementy budowy oka ludzkiego, a ich masa w porównaniu z masa całego ciała bywa imponująca (czasem może dochodzić do ponad 40%).
Przed milionami lat wśród głowonogów zdarzały się olbrzymy, co miało odbicie w wymiarach ich muszli. Na przykład muszla głowonoga z rodzaju Endoceras należącego do łodzikowatych, dochodziła do 5 m długości, a amonita Pachydiscus seppenradensis do 2,5 m średnicy.NAUTILUS

Nautilus pompilius Linnaeus, 1758.
Łodziki żyją na ograniczonym obszarze Pacyfiku, pomiędzy Filipinami i Molukami z jednej, wyspami Fidżi z drugiej strony, a także u wybrzeży Wysp Sundajskich i północnej Australii.
Należą do mięczaków o iście szacownym rodowodzie, gdyż ich przodkowie pojawili się już w górnym kambrze, a więc ponad 400 milionów lat temu.
(zdj. www.nationalaquarium.com)

W obrębie gromady – Cephalopoda (głowonogi) wyróżnia się następujące podgromady: Nautiloidea (łodziki) oraz Coleoidea (dwuskrzelne). W obrębie Coleoidea wyróżnia się dodatkowo cztery rzędy: Sepioida (mątwy), Theuthoida (kałamarnice), Vampyroida (wampirzyce), Octopoda (ośmiornice).

NAUTILOIDEA (łodziki) – posiadają muszlę zewnętrzną, spiralnie zwiniętą, skręconą w jednej płaszczyźnie, ze skrętką skierowaną ku górze, zbudowaną z warstwy porcelanowej i perłowej. Jest ona podzielona poprzecznymi przegrodami na komory, które za życia zwierzęcia są częściowo wypełnione powietrzem, a częściowo płynem. Mięczak zajmuje ostatnią (zewnętrzną, najmłodszą) komorę. Pozostałe komory, przebite syfonem i wypełnione gazem służą jako narząd hydrostatyczny, umożliwiający unoszenie się zwierzęcia w toni wodnej.
Łodziki, w odróżnieniu od innych głowonogów, wytwarzają pozbawione przyssawek, biczykowa te wyrostki (do 90 szt.). W miejscu gdzie typowe głowonogi maja przyssawki, łodziki wydzielają lepki śluz. Ułatwia im to pozyskiwanie pożywienia, ale nie umożliwia przytrzymywania większych zdobyczy.
U samców cztery czułki przekształcone w narząd kopulacyjny służą do przenoszenia spermatoforów. Znane są od syluru (lub nawet od górnego kambru). Obecnie żyje jeden rodzaj – Nautilus (łodzik), z nielicznymi gatunkami zasiedlającymi wody Indopacyfiku. Bytuje przy dnie, na głębokości ok. 500 m. Do tej grupy należą też wymarłe pod koniec kredy – amonity (AMMONITOIDEA).

AMONIT

Przekrój amonita z Madagaskaru – miliony lat uwięzione w kamieniu.

COLEOIDEA (dwuskrzelne) – mają muszle silnie uwstecznione lub nie występuje ona w ogóle. Gruczoły czernidłowe (atramentowy) tych zwierząt wydzielają ciemny barwnik maskujący i odstraszający. Charakterystyczne też są komórki tęczowe – nadające ciału metaliczne zabarwienie lub perłowy połysk. U gatunków głębinowych występują często narządy świetlne – na całym ciele, pod oczami lub na ramionach. Ma to znaczenie przy polowaniu, komunikacji i odstraszaniu. Układ nerwowy jest zcentralizowany, jego wielkie zwoje zlewają się w jedną masę około gardzielową (homolog mózgu kręgowców). Być może złożoność zapewnia „zdolności intelektualne” ośmiornicy porównywalne ze zdolnościami psa lub kota. Obserwuje się też umiejętność uczenia się, a nawet pamięć krótkoterminowa oraz trwałą. Oczy podobne są do oczu kręgowców.

MATWA

Sepia officinalis Linnaeus, 1758.
(zdj. www.boglech.com)

Mątwy to niewielkie (do 50 cm) zwierzęta żyjące w strefie przybrzeżnej. To głowonogi o dziesięciu ramionach, z których dwa dłuższe (czułki) są wciągane do pochewek. Ciało wydłużone, z bocznymi płetwami. Muszla wewnętrzna jest w różnym stopniu zredukowana albo nie występuje. U najbardziej znanego rodzaju – mątwa (Sepia), ma postać owalnej wapiennej płytki, tzw. os sepiae („kość mątwy”).

KALAMARNICA

Dosidicus gigas, Humboldt
(zdj.wikipedia)

Kałamarnice (kalmary) to duże lub bardzo duże głowonogi (m.in. Architeuthis, kałamarnica olbrzymia, kalmarzec). Gatunki głównie pelagiczne, szybko i sprawnie pływające (do 40 km/h). Cechuje je wysmukłe ciało z bocznymi płetwami najczęściej połączonymi z tylu ciała. Muszla jest zredukowana do elastycznego pręta w tułowiu (gladius). Posiadają dziesięć ramion, z których dwa dłuższe (czułki) służą do chwytania zdobyczy, a pozostałe do jej przytrzymywania. Wokół przyssawek na ramionach występują chitynowe haczyki. Wiele gatunków występuje w olbrzymich ławicach.

OSMIORNICA

Octopus vulgaris Cuvier, 1797.
(zdj. wikipedia)

Ośmiornice to stosunkowo duże głowonogi (od 1,5 cm do 10 m rozpiętości ramion). Żyją przy dnie na różnych głębokościach. Posiadają workowate ciało bez płetw oraz osiem jednakowej długości ramion połączonych u nasady błoną. Przyssawki są miękkie, bez chitynowych haków. Muszla jest wewnętrzna i zdecydowanie szczątkowa (2 cienkie, konchiolinowe pręciki) lub w ogóle nie występuje. Wykazują bardzo złożone zachowania rozrodcze, a niektóre gatunki opiekują się nawet złożonymi jajami. Ewenementem jest aktywność samic żeglarków (Argonauta), które przy pomocy ramion (a nie płaszcza jak u innych mieczaków) wytwarzają cienkościenną muszlę, służącą do przechowywania złożonych jaj.

ARGONAUTA

Argonauta nodosa Lightfoot, 1786.
(zdj. wikipedia)

Muszle żeglarków nie posiadają wewnętrznych przegród i składa się tylko z warstwy porcelanowej. Zwierzę nie jest do niej przyczepione.

**********

W poszukiwaniu innych faktów ze świata MUSZLI – zapraszam do kolejnych odsłon działu: ARKANA KONCHOLOGII !