W czerwcu 2009 roku, przemierzając swoiste ?targowisko? internetowych wieści, natknąłem się na znane mi zdjęcie, stanowiące tło frapującego mnie swoim tytułem plakatu. Dowiedziałem się z niego, że 18 maja 2009 roku w Domu Kultury ?Praga? w Warszawie odbyła się pogadanka przyrodnicza pod tytułem: ?Muszle?, z cyklu: ?Animal Planet na żywo?.
Tradycyjnie zacząłem drążyć temat, nie zdając sobie sprawy, że oto mam do czynienia z prawdziwym ?wierzchołkiem góry lodowej??
W chwili obecnej uważam, iż zastosowana metafora jest adekwatna do MOCY pasji człowieka, którego w niedługim czasie miałem poznać. Natomiast w sensie ?uczuciowo – energetycznym? nie jest do końca słuszna?Wszak autentyczny ŻAR Jego pasji mógłby stopić górę lodową, która przyniosła zagładę ?Titanicowi?.
?Następnego dnia odbyłem rozmowę telefoniczną z Impresariatem praskiego Domu Kultury. Chciałem jedynie uzyskać informacje o wydarzeniu, które było już tylko wspomnieniem w kalendarzu imprez tejże placówki. Miły, damski głos oznajmił, że próba opowiedzenia o tym wydarzeniu na pewno zuboży jego wymiar?Tym samym, otrzymałem numer telefoniczny naukowca, pasjonata, przyrodnika, a nade wszystko ? ciepłego i nadzwyczaj życzliwego człowieka!
Kilka kliknięć w klawiaturę i usłyszałem ? Grzegorz Soszka, słucham!
Mimo, że redaguję ?CONCHĘ? od 2004 roku, nie wyzbyłem się jeszcze kompleksu wtajemniczenia w tematykę konchologiczną w wymiarze akademickim, a i moje doświadczenia z ?uczonymi? w tej branży są skrajnie odmienne.
W przypadku rozmowy z Panem Doktorem poczułem się jak ktoś, na kogo telefon się czeka, chce mu się poświęcić czas i umiejętności, po prostu zaoferować ? siebie!
Pan dr Grzegorz Soszka – dr biologii, oceanolog, płetwonurek, dydaktyk.
A jakie są osiągnięcia naukowe (wybrane przeze mnie na użytek tego artykułu), urodzonego w 1943 roku dr Grzegorza Soszki – Honorowego Gościa ?CONCHY??
- w latach 1961 ? 1971 studia dzienne na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego;
- w 1966 roku magisterium ? ?Historia jeziora Łebsko?;
- w 1973 roku doktorat ? ?Zależności między fauną naroślinną i roślinnością zanurzoną?;
- w latach 1972 ? 1975 adiunkt w Instytucie Rybactwa Śródlądowego;
- w latach 1975 ? 1982 Kierownik Pracowni Radioekologii w CLOR;
- (1978 ? 1979) udział w IV Morskiej Wyprawie Antarktycznej MIR-u na statku ?Profesor Siedlecki?; (1980 ? 1981) kontrakt rybacki Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie na jeziorach irakijskich; (1987) kontrakt rybacki w Grecji na jeziorze Volvi. Poza tym ? około 10 rejsów badawczych po Bałtyku z Oddziałem Morskim IMGW w Gdyni
- w latach 1982 ? 1983 SGGW-AR Warszawa ? Zakład Ichtiobiologii i Rybactwa;
- w latach 1983 ? 1989 Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ? Kierownik Pracowni Hydrobiologii, adiunkt w Zakładzie Fizyki Wody IMiGW;
Poza tym:
- organizacja pięciu konferencji naukowych: ?Biologiczne podstawy akwarystyki morskiej?; ?Terrarystyka?; ?Aktualne problemy badania wszechoceanu?; ?Koncepcje ochrony naturalnych miejskich zbiorników wodnych?; ?Biologia raf koralowych?(2007).
- organizacja pięciu wypraw nurkowych na rafy koralowe Morza Czerwonego (Skarm El Naga) , ponad 170 nurkowań w Morzu Czerwonym, uczestnictwo w czterech kolejnych wyprawach: Dahab 2002, Marsa Al. Alam 2004, Morze Czerwone 2007 oraz Dahab 2007.
- naukowy rejs na ?Polarce? Rudy Krautstnaidera;
- udział w naukowej wyprawie geograficznej Uniwersytetu Warszawskiego na Wyspy Zielonego Przylądka (w ramach rejsu dookoła świata na ?MARII? Ludomira Mączki).
I jeszcze:
- Prezes Stowarzyszenia Rafowego ? Warszawa;
- Prezes Coral-Pol ? Akwarium,
- Wiceprezes Zarządu Fundacji Oceanarium Warszawskie.
- Przewodniczący Rady Fundacji Miłośników Raf Koralowych.
- Przewodniczący Rady Naukowej Fundacji Miłośników Raf Koralowych
- członek Sekcji Biologii Komitetu Badań Morza PAN.
Działalność popularno-naukowa:
- ponad 300-sta wykładów w przedszkolach, szkołach, wyższych uczelniach, klubach, towarzystwach.
- kilkanaście wystaw fotograficznych o problematyce oceanologicznej w różnych miastach Polski;
- ponad 4000 zdjęć na rafach koralowych;
- pięć książek: ?Nie tylko w oceanach?, ?Rafy koralowe?, ?Zwierzęta Antarktydy?, ?Utracone bogactwo?, ?Akwarystyka ? moje hobby?;
- około 250 pozycji bibliograficznych.
?CONCHA? :
Panie Doktorze, czytając Pańskie naukowe C.V. (zamieszczone powyżej w wersji skróconej) odczuwam wielką satysfakcję, że z taką życzliwością i zaangażowaniem przyjął Pan zaproszenie do amatorskiej przecież ?CONCHY??!
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Odpowiem, posiłkując się wspomnieniem pewnego zdarzenia, które przeżyłem podczas pracy w Instytucie Rybactwa Śródlądowego w Żabieńcu k/Warszawy?
Otóż, podczas osuszania rybackich przesadek znalazłem ślimaka ? zatoczka, który był skręcony pionowo, a nie poziomo. Ponieważ wtedy potrafiłem oznaczyć, praktycznie bez klucza prawie wszystkie ślimaki powierzchniowych wód stojących Polski ? znaleziony okaz zaintrygował mnie niezmiernie. Również do niczego z klucza mi ?nie pasował?. Poprosiłem zaprzyjaźnionego prof. Tomasza Umińskiego (także malakologa) o radę i pomoc. Tomasz ?skierował? mojego ślimaka do prof. Adolfa Riedla z Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie.
Otrzymałem wyczerpującą odpowiedź i wskazówki.
Można powiedzieć po prostu – profesjonalizm, ale z listu wionęło życzliwością, rzadko dzisiaj spotykaną, chęcią przekazania swojej wiedzy, dobrze pojętą rolą pedagoga ? słowem profesora starej daty: mądrego, dbającego o wychowanie uczniów w ?swojej szkole?, pochylającego się z oddaniem nad edukacją. To był dla mnie doskonały wzór do naśladowania.
Ja także staram się tak postępować!
?CONCHA? :
Zaznajamiając się z materiałami konferencji ?Biologia Raf Koralowych? (2007), natrafiłem na wiele zdań emanujących prawdziwym uczuciem do Wszechoceanu. Proszę powiedzieć, kiedy odnalazł Pan w sobie aż tak głęboką estymę do ?Wielkiego Błękitu??
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Dzieciństwo spędziłem w mieszkaniu na Wybrzeżu, w Gdańsku przy ul. Fiszera, którego stałym elementem było zadbane akwarium. Do połowy szkoły podstawowej odbywałem bardzo częste wyprawy na plażę do Jelitkowa w towarzystwie cudownych kompanów – mojej Mamy, która była botanikiem i również w Poznaniu ukończyła AWF oraz ? Taty, będącego ginekologiem (starej daty) a przy tym Rektorem Akademii Medycznej w Białymstoku (pamiętam, że leczył małżonkę admirała Studzińskiego). Po wędrówce do stolicy przeżyłem uskrzydlenie w Sekcji Podwodnej Speleoklubu Warszawskiego oraz w Warszawskim Klubie Płetwonurków.
Przyszły potem prace związane z wodą, morzem, oceanami, kontrakty rybackie ? w tym, ten najważniejszy – pół roku na Oceanie Lodowatym, roczny na jeziorach irakijskich, dziesięć wypraw nurkowych – głównie na Morze Czerwone, różne organizacje nurkowe, publikacje z zakresu oceanologii ? głównie z biologii raf koralowych, zauroczenie paleontologią, zbieranie skamieniałości, ale również publikacje z tego zakresu??..W tych okolicznościach trudno nie zakochać się we Wszechoceanie.
?CONCHA? :
Zaryzykuję stwierdzenie?Po prostu – ?Natura Panu w duszy gra??!
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Jestem pogodzony z życiem, szczęśliwy rodzinnie, spełniony zawodowo.
Muzyka i przyroda wypełniają mi całe życie. Mógłbym tylko zbierać muszle i skamieniałości i byłbym szczęśliwy, nawet miałem w którymś momencie zajmować się badaniem ruchu lokomotorycznego u amonitów w tunelach aerodynamicznych u prof. Adama Urbanka (PAN)?
?CONCHA? :
Ale ostatecznie Pańska praca magisterska nie dotyczyła amonitów, tylko – ?Historii jeziora Łebsko?. Podejrzewam, że udało się Panu w niej pogodzić wiedzę malakologiczną z paleozoologią ?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Słonawe jezioro Łebsko to siedlisko 31 gatunków mięczaków, w tym 94 % słodkowodnych, wśród słonawowodnych: – Mytilus edulis L. oraz – Macoma baltica L.
Stwierdziłem wyraźny wpływ na faunę mięczaków: siły ruchu wody, charakteru podłoża, ilości roślinności, ich kompleksowego oddziaływania czynników środowiskowych, natomiast zasolenie nie jest decydującym czynnikiem ograniczającym występowanie mięczaków słodkowodnych w jeziorze Łebsko. Współczesny akwen jeziora Łebsko zajmuje teren, na którym w okresie borealnym leżało wcześniej powstałe jezioro na terenach polodowcowych. Łebsko jest lagunowym jeziorem zaporowym, które powstało około 4000 lat temu w okresie subborealnym. Współczesne jezioro znajduje się w stadium powolnego ?zamierania?. Około 4000 lat temu w faunie jeziora Łebsko dominowały mięczaki słonowodne, od 3000 lat temu obserwuje się mieszanie gatunków słono i słodko-wodnych, a od 2500 lat temu dominują gatunki słodkowodne. Analiza składu fauny mięczaków w otoczakach znajdywanych na plaży świadczy, że w okresie borealnym na terenie niziny istniało słodkowodne jezioro polodowcowe (muszle gatunków słodkowodnych), a w okresie atlantyckim na teren jeziora borealnego (polodowcowego) wkroczyło morze wraz z fauną morska (muszle gatunków morskich).
Wyspy Zielonego Przylądka z albumu dr Soszki.
?Historia jeziora Łebsko? to taka ?przygoda studencka?, do której materiały zbierałem od 1963 roku?..Choć słowo ?przygoda? jest dość ryzykowne, gdyż według nieodżałowanego kpt. Ludomira Mączki, z którym płynąłem na jachcie ?MARIA? w rejsie dookoła świata na odcinku ? Wysp Zielonego Przylądka? – ?Przygoda to dowód na niekompetencję??
S/y ?MARIA? – słynny drewniany kecz kpt. Ludomira Mączki (?Ludka?), /1928-2006/; zbudowany w 1969 roku w Gdańsku (dł. 11,2 m., pow. żagli ok. 40 m. kw.).
?CONCHA? :
Największą naukową ?przygodą? Pańskiego życia są jednak rafy koralowe.
Zastanawiam się, jak można ?zgrabnie? połączyć świat ślimaków z formacjami rafowymi?
Czy poza podobieństwem materiału ?budowlanego? muszli i szkieletów koralowców da się zauważyć inne analogie?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Formacje rafowe mają charakter gąbczastej konstrukcji z mnóstwem ilości szczelin, jam, zagłębień, kanałów, stwarzających nieograniczoną ilości miejsc ukrycia, schronienia i wypadu na żer oraz miejsca do rozrodu. Stanowią więc doskonałe środowisko życia ślimaków i małży, wytwarzających najefektowniejsze muszle w świecie mięczaków.
Warto też pamiętać, że rafy nie są zwartą skałą wapienną, raz na zawsze uformowaną.
W procesie jej tworzenia niebagatelną rolę odgrywają mięczaki i ich muszle.
Na przykład: ślimaki robaczniki (Vermitidae), choćby – Vermetus nigricans tworzą z poskręcanych muszelek bariery wapienne o długości 35 km koło Florydy oraz u wybrzeży Brazylii. Wzdłuż Australii zaobserwowano formacje rafowe zbudowane z piasku wapiennego i muszli uwięzionych między nitkami sinic, scementowane złogami wapiennymi. Rafy te (rafy stromatolitowe) tworzą duże bloki i słupy o imponujących rozmiarach. Małże przydacznie z rodzaju Tridacna (z pięcioma gatunkami CITES), w postaci dorosłej są wbudowane w podłoże wapienne. Ich ciężar może osiągać ponad 300 kg, a same Tridacnidae są w stanie wykształcić struktury rafowe, np.: T. crocea (do 15 cm), T. derasa, T. gigas (do 137 cm), T. maxima, T. squamosa, a także małże z rodzaju Hippopus (np.: H. hippopus i H. porcellanus).
Należy również podkreślić rolę kopalnych organizmów, które w morzach i oceanach w odległych czasach geologicznych tworzyły formacje koralowe: glony wapienne, gąbki, stułbiopławy, korale czteropromienne (Rugosa), kolonijne korale denkowce (Tabulata), ramienionogi, mszywioły, liliowce?a wśród nich ślimaki z rodzaju Haliotis.
Warto dodać, że wyrosłe na muszlach ślimaków niewielkie kolonie koralowców zyskują możliwość ?wędrówek?, co jest rzadkością u koralowców (czynią to również grzybinki).
Jedne ślimaki same odżywiają się polipami korali, inne zaś zjadają bezkręgowce, które niszczą rafy . Nie można też zapominać o roli związków organicznych w wapiennym szkielecie korali sześciopromiennych, o postaciach aragonitu i kalcytu w szkieletach koralowców, oraz o warstwie konchiolinowej w muszlach ślimaków. Wreszcie można dać upust fantazji i rozważać podobieństwo frakcji wapiennych na roślinach zanurzonych w jeziorach w porównaniu z formacjami rafowymi?Jeżeli było to zbyt śmiałe skojarzenie ? to przepraszam.
Tak, czy owak na formacjach rafowych aż się kłębi od ślimaków: świdrujących, drążących, pływających , pełzających?od ślimaków roślinożernych, wszystkożernych, drapieżnych w tym i kanibali, od łagodnych ?napawających się? urokami formacji rafowych ? do podstępnych jadowitych zabójców, które ?pochłaniają? śpiące ryby…
Rafa koralowa oraz mięczaki ? twórcy muszli, to dwa przenikające się i uzupełniające światy.
Przydacznia (Tridacna sp.) na rafie koralowej Morza Czerwonego. (zdj. dr Soszka)
?CONCHA? :
Panie Doktorze, pełni Pan funkcję Przewodniczącego Rady Naukowej Fundacji Miłośników Raf Koralowych w Warszawie, która jest bez wątpienia fundacją ? proekologiczną.
Tym samym, aż boję się zapytać, jak postrzega Pan kolekcjonerstwo konchistyczne czerpiące z dóbr przyrody!?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Daleko mi do wysuwania ostrych sądów ? kategorycznych i skrajnych? Stąd też odpowiem Panu, że nie postrzegam rozsądnego i umiarkowanego zbierania muszli, jako działalności sprzecznej z postawą przyjazną Naturze, chociaż zetknąłem się ze skrajnymi opiniami, że zbieranie muszli jest niezgodne z postawami ochroniarskimi.
Kiedyś zasłyszałem ciekawe zdanie: ?Tak bardzo staramy się być aniołami, że zapominamy być dobrymi ludźmi?!?Wszyscy wiedzą , że zbieranie muszli z brzegu (wapiennych bez okazów żywych) również podlega ochronie CITES (moja Małżonka Irmina ? ukończyła studia podyplomowe CITES w Poznaniu ? spec. hydrobiolog ? praca magisterska: ?Historia stawów tatrzańskich?), jednak należy zachować umiar w respektowaniu przepisów ? oderwanych od życia, od realiów – ? Przecież ?myśliwym? pozwala się polować dla zaspokojeniu pragnienia, głodu, to dlaczego nie można pozwalać kolekcjonerom gromadzić muszli (?martwych?) leżących na brzegu? W Europie Zachodniej i na Wyspach Brytyjskich zabija się i wypycha okazy ptaków, w innych krajach łowi się ptaki w celach konsumpcyjnych. W Kanadzie, USA i w Japonii zabija się niezliczone ilości ssaków morskich. Ludzie mordują rocznie 300 mln rekinów (Shark Project ? Waldemar Osmałek), części z nich na ?żywca? obcinają płetwy używane w celach leczniczych?itd.
Dużo drastyczniejsze przykłady można niestety mnożyć.
Jak widać, Pani Irmina Soszka podziela podwodną pasję męża. (zdj. dr Soszka)
?CONCHA? :
Czy pozwoli mi więc Pan zaryzykować twierdzenie, że kolekcjonowanie muszli mięczaków zgodne z zasadami etycznymi, propagowanymi przez prawdziwych Pasjonatów, może mieć pozytywny wpływ na budzenie postaw wrażliwości ekologicznej?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Przyszły czasy nieciekawe, kiedy można nie być ciekawym świata, swego pochodzenia, swojej historii i ewolucji?Konchistyka jest ze wszech miar pożyteczną i pouczającą dziedziną, która uczy i rozwija. Jest zdecydowanie godna poparcia! Sądzę , że budzenie postaw wrażliwości ekologicznej jest zbieżne z ideami kolekcjonowania muszli. Nadto, proszę pamiętać, że właśnie wapienne muszle przecierały szlaki poznawania ewolucji, rozwoju świata organicznego.
To dzięki nim było nam łatwiej poznawać tragedie w rozwoju zwierząt. Obecność skamieniałości przewodnich w odsłonięciach geologicznych nie była sprawą błahą, muszlom zawdzięczamy wiedzę o polskich (dawnych geologicznych) morzach tropikalnych – miocenu, kredy, jury, dewonu?Obecność muszli niejednokrotnie pomaga w odtworzeniu właściwości fizyko-chemicznych środowiska, a także dawnych środowisk sprzed wielu milionów lat.
Honorowy Gość ?CONCHY? z mureną w Morzu Czerwonym.
?CONCHA? :
Panie Grzegorzu, proszę nakreślić ?portret? ? autentycznego konchisty!
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Prawdziwy konchista, jak sądzę ? kocha muszle, stara się dowiedzieć o nich jak najwięcej, gromadzi i analizuje literaturę, utrzymuje przyjazne kontakty z partnerami konchistami, dba o poprawność oznaczeń systematycznych, w miarę możliwości uczestniczy w różnych spotkaniach miłośników muszli, zabiega o możliwość obserwowania muszli w środowisku naturalnym wraz z ich mieszkańcami. Priorytet to ciągłe poszerzanie wiedzy, nieustająca nauka. Przy tym powiem Panu, że nie sądzę, aby zbiory wynikające wyłącznie z zasobności portfela, można było zaliczyć do uprawionych zbiorów konchologicznych.
I jeszcze jedna – w moim odczuciu bardzo ważna sprawa – na marginesie sentencji prof. Dobrowolskiego: ?Największą hańbą XX wieku , jest nierówny dostęp do wiedzy?? – powinniśmy edukować, wypełniać zaszczytną rolę dydaktyczną! Jeśli ktoś ma wiedzę wyłącznie dla siebie – to taka osoba mnie osobiście już nie interesuje! Jesteśmy winni młodzieży przekazanie naszej wiedzy konchologicznej ? tak w ogóle dobrze jest coś po sobie zostawić!
Rafy koralowe świata – to jeden z ulubionych tematów prelekcji dr Soszki.
?CONCHA? :
Osobiście, bardzo cenię spotkania z młodymi słuchaczami. Chciałbym więc zapytać Pana – jako eksperta ? o Pańskie ?metody? komunikowania się z potencjalnymi miłośnikami przyrody?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Wyznaję zasadę: ?Wiem ? Mówię ? a mówię z SERCEM?!
Jest to zasada, którą wpoił mi prof. Zdzisław Raabe (UW).
Okazuje się, że jest ona skuteczna na Wszystkich poziomach merytorycznego wtajemniczenia słuchaczy? w przedszkolach, szkołach, domach kultury, bibliotekach i wyższych uczelniach, a także instytutach naukowych.
Najczęściej wybieranymi tematami (z szerokiej oferty, którą przedstawiam zainteresowanym) są: pokazy żywych węży, muszli, skamieniałości, korali, minerałów, żywych bezkręgowców słodkowodnych oraz pogadanki: ?Biologia raf koralowych?, ?Antarktyda?, ?Ekologia?, itd.
O samych rafach koralowych i mięczakach mam ponad 100 publikacji?mógłbym opowiadać od rana do wieczora.
Co do samych muszli – są tak piękne, że rozbudowane argumenty słowne są zbędne.
Oczywiście wspominając o ?najciekawszych? momentach z życia ślimaków i małży ? można rozpalić ciekawość młodych ludzi, ale najczęściej w jednej chwili przedszkolaki budują z muszli zamki warowne?Przy tym ? zasada nr 1 – wszystkie muszle trafiają do rąk dzieci?czasem są straty, ale to jest ryzyko zawodowe. Po spotkaniu każde dziecko otrzymuje na pamiątkę muszelkę, choćby porcelankę ? to naprawdę żaden koszt.
Warto inwestować w wiedzę malakologiczną młodego pokolenia – gdyby decydenci za młodu pokochali mięczaki ? to nie pozwoliliby wymordować w polskich rzekach skójki perłorodnej, a teraz nie pozwalaliby nie nieprzewidywalna introdukcję?
?CONCHA? :
Rozumiem, że do prelekcji wykorzystuje Pan okazy z własnej kolekcji?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Mam spore zbiory różnych muszli (spośród których najbardziej lubię porcelanki), skamieniałości oraz korali i minerałów. Niestety około 80% muszli , które pokazuję, osobiście nie zbierałem, ale na przykład ? jestem dumny z małży zebranych w Patagonii, w zatokach Kanału Beagle. Powstałe zbiory zawsze uszczuplam prezentując je z różnych okazji znajomym, stąd też jako prawdziwego kolekcjonera nie należy mnie traktować?
?CONCHA? :
Za to bezwzględnie należy Pana traktować, jako prawdziwy autorytet dla osób promujących edukację przyrodniczą! Z tego, co wiem, zaangażował się Pan w nowe dzieło!?
dr GRZEGORZ SOSZKA :
Ostatnio otrzymałem etat dydaktyka w Miejskim Ogrodzie Zoologicznym w Warszawie.
Jestem do dyspozycji dzieci i młodzieży, aby przez ?żywe? lekcje przybliżyć im ciekawe tematy przyrodnicze. Są to między innymi: ?Fascynująca formacja raf koralowych?, ? Perły – łzy szczęścia i bólu, miłości i upokorzenia?, ?Głowonogi mają błękitną krew?, ?Godzina prawdy o Panu Rekinie?, ?Pokaz żywych gadów (siedem gatunków węży niejadowitych)?, ?Pokaz żywych bezkręgowców słodkowodnych?, ?Pokaz żywych ssaków (od noworodka do myszki)?, ?Pokaz muszli, skamieniałości, korali?, ?Pogadanka – Homo subaquaticus?, ?Niebezpieczne zwierzęta na rafach koralowych? i sporo innych, w zależności od zainteresowań słuchaczy.
Poza tym w ciągu jednego miesiąca – góra dwóch, otworzę stronę internetową www.edukacjaeko.pl , na której ?zainstaluję? fragmenty kilku moich książek, nadto ? 60. esejów przyrodniczych, artykuły oraz 35. tematów edukacyjnych dla młodzieży, wreszcie – ?oceanarium?, ?energetyka jądrowa?, ?jaskinie?, ?wyprawy nurkowe?, ?polskie bazy nurkowe?, osoby warte zaufania i polecenia, itd., itd.
Mam nadzieję, że nic nie będzie mi przeszkadzało w dynamicznym rozrastaniu się mojej stronki.
W tym roku mam małe szanse na kolejną wyprawę na rafy, ale w przyszłym odbiję sobie to z nawiązką?
Panie Doktorze, pragnę bardzo serdecznie podziękować za poświęcony czas dla ?CONCHY?, przesłanie materiałów dydaktycznych oraz podwodnych zdjęć! Życzę także pomyślności w realizacji wszelkich zamierzeń!
Polecam jeszcze spotkanie z dr Grzegorzem Soszką w dziale: FORUM EKSPERTÓW ? ?Rafa koralowa ? podwodne i życiodajne cuda?, gdzie odnaleźć można ciekawe informacje z tematu: – zagrożenia i ochrona rafy koralowej.